تحلیل كارشناسی وضعیت آلودگی هوا ؛ (بخش اول)

مسبب آلودگی هوا چیست؟ رشد لجام گسیخته شهرها تا قانون برزمین مانده

مسبب آلودگی هوا چیست؟ رشد لجام گسیخته شهرها تا قانون برزمین مانده به گزارش روان ما، تحقیقات به تجربه نشان داده که آلودگی هوا یک تک مسئله نیست، یک بحران و زنجیره ای از مسائل ریز و درشت و درهم تنیده است که رفع آن، همکاری میان بازیگران اصلی را می طلبد. صنایع آلوده ساز و دلایل مختلف دیگر سبب سرایت آلودگی هوا از کلان شهرها به شهر های کوچک هم شده و رشد لجام گسیخته عمودی و افقی شهرها، راههای تنفس آنها را تنگ کرده است.


شاید بتوان گفت یکی از بخش های جدایی ناپذیر و جدی که در سالهای اخیر با زندگی بیشتر ایرانی ها گره خورده، مسئله آلودگی هواست. چیزی که تا ۳ دهه پیش از این تنها مختص شهر بزرگی مانند تهران بود و در کمتر از دو دهه به دیگر شهر های بزرگ ایران رسید و متاسفانه در سالجاری، دیگر شهر های کوچک هم از آن در امان نبودند. بگونه ای که هنگام سفر از تهران به مناطق مرکزی، شدت آلودگی از نزدیک قابل تجربه بود.
سابق بر این بمحض خروج از تهران و حدودا در فاصله ۲۰ کیلومتری، به تدریج از غلظت آلودگی کاسته شده و رنگ آبی آسمان خودنمایی می کرد، اما در ایام آلوده آذر و دی، این آلودگی از تهران آغاز و در راه جنوب، قم، کاشان، اصفهان، شهر های کوچکتری مانند نائین و سپس یزد و به همین ترتیب تا کرمان و حتی بندرعباس هم آلودگی ها همراه شما بود تا مبادا بتوانید برای مدت کمی هم که شده از هوای پاک لذت ببرید.
اما جدا از این موارد باید به اصل مسئله و راهکارهای مواجه با آن پرداخت و این دقیقاً همان چیزی است که دولت چهاردهم بارها بر آن تاکید داشته و از تمام کارشناسان دعوت کرده تا برای مقابله با مشکلات و معضلاتی که امروزه برای جامعه ایجاد شده، راهکارهای علمی و منطقی پیشنهاد دهند.
پژوهشگر ایرنا به منظور آگاهی رسانی عمومی و در جهت رفع مشکل آلودگی هوا، با یکی از کارشناسان این حوزه به گفتگو نشست. گزارش پیش رو متن مصاحبه با دکتر «سیده آل محمد» استاد دانشگاه تهران و متخصص برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست، است. در ادامه بخش نخست این گفتگو عرضه می شود.
آلودگی هوا از اصلی ترین عوامل مرگ و میر زودرس در جهان و دومین عامل مرگ کودکان زیر پنج سال در کشور ما است. صدمه پذیرترین گروه ها شامل زنان باردار، کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و تنفسی و همچنین اقشار با درآمد پایین هستند و باآنکه نتایج حاد آلودگی هوا، مانند سوزش چشم یا تنگی نفس است اما نتایج مزمن آن، مانند سرطان و اختلالات عصبی یکی از بزرگترین مشکلاتی است که کشورم به احتمال زیاد در سالهای پیش رو با آن روبروست.
مطالعه دقیق این مصاحبه علمی که در رابطه با وضعیت آلودگی هوای کشور، شیوه های مدیریتی مسبب و راهبردهای آن از نگاه حکمرانی است، نه فقط جهت عموم، بلکه برای مسؤلان و مدیران کشور و همینطور دانشگاهیان می تواند مفید باشد.

میزان ذرات معلق در هوا در تمام مناطق کشور بالاتر از استانداردهاست

خطرناکترین و تاثیرگذارترین آلاینده بر سلامت مردم کشور ایران، ذرات معلق بخصوص ذرات معلق با اندازه مساوی با یا کمتر از ۲.۵ میکرومتر هستند

ایرنا: مهم ترین آلاینده های هوا و خطرناکترین آنها در کشور ما کدام هستند؟

آل محمد: مهم ترین آلاینده های هوا، شامل مونواکسیدکربن، ازن تروپوسفری، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، سرب، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق هستند. مونوکسیدکربن بیرنگ و بی بو است که از احتراق ناقص ایجاد می شود. ازن تروپوسفری از واکنش نور خورشید یا لامپ های فرابنفش با اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار و مونواکسید کربن در محیط های باز و بسته به وجود می آید.
اکسیدهای نیتروژن، گازهایی بسیار واکنش پذیر با رنگ متمایل به قهوه ای هستند و از احتراق حاصل می شوند. اکسیدهای گوگرد هم گازهایی بیرنگ با بوی تند و حاصل احتراق سوخت های فسیلی یا سنگ های معدنی حاوی گوگرد هستند که قابلیت ایجاد باران اسیدی را هم دارند.
بیشترین مقدار گوگرد به ترتیب معمولاً در انواعی از زغال سنگ، نفت کوره یا مازوت، گازوییل و بعد بنزین وجود دارد؛ و بسته به منطقه و استان، مقدار این آلاینده ها هم متفاوت می باشد. اما خطرناکترین و تاثیرگذارترین آلاینده بر سلامت مردم، ذرات معلق بخصوص ذرات معلق با اندازه مساوی با یا کمتر از ۲.۵ میکرومتر هستند.
این ذرات با داشتن توان پیوستن با سایر آلاینده ها و حتی فلزات سنگین، سبب هم بیشی در بیماری زایی می شوند. برای بعضی از این ذرات که از دیواره سلول های تبادل هوا می گذرند و وارد خون می شوند، آستانه یا حد مجاز خاصی وجود ندارند چونکه در مقدارهای کم هم خطرناک هستند. باآنکه ذرات معلق خوشبختانه در مقایسه با سایر آلاینده ها سهم کمتری دارد اما متاسفانه پیوسته درحال افزایش هستند.
میانگین سالیانه غلظت وزندهی شده بر مبنای جمعیت در کشور ما در سال ۱۴۰۲ هم برای ذرات معلق دارای قطر مساوی یا کمتر از۲.۵ میکرومتر، حدود ۳۰.۲ میکروگرم در مترمکعب بوده است. در حالیکه استاندارد ملی و استاندارد سازمان بهداشت جهانی، به ترتیب ۱۲ و ۵ میکروگرم در مترمکعب هستند و ازاین رو مقدار این معیار برای تمامی مناطق کشور ما، بالاتر از استانداردها و نگران کننده است.


رشد عمودی و افقی لجام گسیخته تهران

وضعیت موجود تولید و انتشار آلودگی در شهر تهران چگونه و به چه دلایلی است؟
آل محمد: در فصل های سرد که با وارونگی دما مواجهیم (یعنی هوای سرد سنگین پایین و امکان گردش هوا کمتر است)، ظرفیت پالایندگی اتمسفر برای رقیق سازی آلاینده ها کاهش پیدا می کند. در نتیجه بر اثر تعدد و تنوع منابع انتشار ثابت و متحرک، غلظت آلاینده ها بخصوص در کلانشهر تهران بشدت بیشتر می شود.
تاکید بر حل مساله آلودگی هوا صرفاً در ایام حساس سال، باعث دور شدن از رویکرد پیشگیرانه، به تعویق افتادن چاره جویی ریشه ای، تقویت جنبه سیاسی مسئله، پنهان کاری در رابطه با ابعاد مبحث و بی اعتمادی مردم نسبت به مسؤلان خواهد شد.
از کل ذرات معلق ساخته شده، بخش عمده در ارتباط با صنایع و سپس کامیون ها و اتوبوس ها است کلانشهر تهران در چندین دهه اخیر، چندین مرتبه رشد افقی (گسترده) و رشد عمودی (بلندمرتبهسازی) را به شیوه لجام گسیخته ای تجربه کرده و متاسفانه گسترش طولی محورهای پرترافیک و توسعه بزرگراه ها با رویکرد خودرومحور در شهرسازی ما غالب بوده است.
فضاهای سبز درختکاری شده و باغ های میان شهری که می توانست نقش بی بدیل و قابل ملاحظه ای در کاهش ذرات معلق هوا داشته باشند، با رشد افقی شهر، از هم گسیخته شده و به صورتی پراکنده و نامتصل هستند.
در نتیجه خدمات اکوسیستمی در ارتباط با ترسیب کربن و جذب سایر آلاینده ها، دیگر به خوبی رخ نمی دهد. همینطور چیدمان نامناسب ساختمان های بلندمرتبه، سبب شده عملکرد اکولوژیکی گردش جریان هوا در تهران به درستی انجام نشود و در نتیجه زدایش و پراکندگی آلودگی ها توسط باد روز به روز کاهش پیدا کند.
به صورت خاص در کلانشهر تهران، عمده اکسیدهای گوگرد و بخش قابل توجهی از اکسیدهای نیتروژن ناشی از پالایشگاه تندگویان(در ۱۵ کیلومتری جنوب تهران) است. از کل ذرات معلق ساخته شده، بخش عمده در ارتباط با صنایع و سپس کامیون ها و اتوبوس ها است. همینطور عبور و مرور کامیون ها به منظور تخلیه و بارگیری مصالح مورد نیاز برای فضاهای انسان ساخت و پایانه های مسافربری جنوب و آرژانتین از علل دیگر آلودگی هوای این کلانشهر است.
بدین ترتیب میتوان گفت عمده تولید مونوکسیدکربن در کلانشهر تهران ناشی از منابع متحرک (وسایل نقلیه درحال تردد) بوده و عمده تولید ترکیبات آلی فرار ناشی از خودرو های سواری، موتورسیکلت ها و جایگاه های سوخت است. البته توزیع مکانی آلاینده ها در تهران بسیار متنوع و در مجموع در مناطق جنوبی و جنوب غربی و مرکزی بیشتر از مناطق شمالی است.
چیدمان نامناسب ساختمان های بلندمرتبه، سبب شده عملکرد اکولوژیکی گردش جریان هوا در تهران به درستی انجام نشود و در نتیجه زدایش و پراکندگی آلودگی ها توسط باد روز به روز کاهش یابدنقش صنایع در آلودگی هوا در شهر های بزرگ
تحلیل خویش را از وضعیت آلودگی هوا در دیگر کلانشهرهای کشور بفرمایید؟
آل محمد: در کلانشهر کرج نیز، صنایع در تولید ذرات معلق نقش عمده دارند. بعلاوه در این کلانشهر، عمده تولید اکسیدهای گوگرد از نیروگاه و صنایع ناشی می شود. تولید اکسیدهای نیتروژن هم بیشتر از نیروگاه است. درصورتیکه در کلانشهر قم، صنایعی مانند شن، ماسه، آسفالت، تولید گچ و آهک، ریخته گری و آجرپزی و همینطور نیروگاه سیکل ترکیبی، سهمی قریب به کل در تولید ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد دارند.
در کلانشهر اصفهان، هم «ذوب آهن» صدرنشین تولید انواع آلاینده ها است. در تولید ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن بعد از ذوب آهن، کوره های آجرپزی، ریخته گری ها و سپس فولاد مبارکه نقش جدی دارند.
در تولید مواد آلی فرار هم، به ترتیب صنایع شیمیایی و دارویی، شرکت پالایش نفت اصفهان و ذوب آهن اصفهان نقش داشته و در تولید اکسیدهای نیتروژن، بعد از ذوب آهن اصفهان، نیروگاه های شهید منتظری و اسلام آباد نقشی عمده دارند.
در کلانشهر تبریز هم، پالایشگاه، صنایع و پتروشیمی سهمی قریب به کل از تولید اکسیدهای گوگرد را به خودشان اختصاص داده و بیشترین انتشار ذرات معلق در این کلانشهر در ارتباط با صنایع است. در مورد ترکیبات آلی فرار هم بیشترین سهم را جایگاه های توزیع بنزین دارند.
در شیراز، صنایع دلیل اصلی تولید ذرات معلق و نیروگاه ها دلیل اصلی تولید اکسیدهای گوگرد هستند. اما در کلانشهر اراک، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و ذرات معلق عموما ناشی از پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه است و در اهواز و مشهد هم نیروگاه ها نقش حدودا کاملی در تولید اکسیدهای گوگرد دارند.


مهمترین اقدام موفق کشور در زمینه آلودگی هوا، کاهش سرب و گوگرد موجود در بنزین بوده
درباره قوانین و استانداردهای موجود در کشور در زمینه کیفیت هوا چه نکته یا سفارش ای دارید؟
آل محمد: در اسناد بالادستی همچون سند چشم انداز کشور و برنامه های توسعه پنجساله، بر دسترسی عادلانه همگان به آب و هوای پاک تاکید گردیده است. مهم ترین قانون کشور در زمینه پیشگیری از آلودگی هوا، قانون هوای پاک است. همچون طرح ها و آئین نامه های مرتبط میتوان به ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران، لزوم افزایش سالیانه ظرفیت تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر، طرح جایگاه های عرضه سوخت، اصلاح الگوی مصرف انرژی، ممنوعیت تردد خودرو ها در محدوده های ترافیکی، از رده خارج نمودن خودرو های فرسوده و موتورسیکلت های بنزینی و جایگزینی با موتورهای برقی اشاره نمود. از این قبیل برنامه ها با هدف کنترل و کاهش آلودگی هوا در کشور کم نبوده، اما در اجرا هیچ وقت به نتیجه شایان توجهی نرسیده ایم.

مهم ترین قانون کشور برای پیشگیری از آلودگی هوا، قانون هوای پاک است. همچون طرح ها و آئین نامه های مرتبط، ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران، لزوم افزایش سالانه ظرفیت تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر، طرح جایگاه های عرضه سوخت، اصلاح الگوی مصرف انرژی، ممنوعیت تردد خودرو ها در محدوده های ترافیکی، از رده خارج کردن خودرو های فرسوده و موتورسیکلت های بنزینی و جایگزینی با موتورهای برقی استمتاسفانه در سالهای قبل در تصویب استانداردهای کیفیت هوای کشور، نه تنها شاهد کاهش مقادیر نیستیم بلکه در آخرین نسخه استانداردهای مصوب، حدود استاندارد کیفیت هوا بالاتر رفته و ازاین رو بهتر است رویکرد تدوین استانداردهای کیفیت هوا در کشور برپایه روش پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت باشد.
در مجموع مهم ترین اقدام موفق کشور ما در زمینه آلودگی هوا، کاهش سرب و گوگرد موجود در بنزین بوده است.
باید توجه داشت در اجرای برنامه های در ارتباط با افزایش کیفیت هوا، نباید میزان آلاینده هایی که حالا غلظت آنها از استاندارد ملی پایین تر یا در محدوده مجاز است، افزایش یابد.
برای نمونه در زمینه کنترل آلودگی از منابع متحرک هرچه کیفیت سوخت در کشور زیادتر شده و احتراق کاملتری صورت گیرد، در نتیجه مونوکسیدکربن کمتر ساخته شده اما اکسیدهای نیتروژن بیشتر ساخته شده که خود از پیش سازهای تولید ازن تروپوسفری است.
در زمینه منابع متحرک راهکار ها در آینده باید به نحوی عرضه و انتخاب گردد که عوارض جانبی احتمالی بخصوص افزایش غلظت سایر آلاینده ها محدودتر شود.
همینطور اکنون نیاز مبرم داریم به تخصیص کد جریمه به همه دوربین های مستقر در تهران و سایر شهرها، تعویض مبدل های کاتالیزوری فرسوده و نصب فیلترهای جاذب دوده بسته به نوع وسایل نقلیه، معاینه فنی موتورسیکلت ها، از رده خارج کردن تدریجی موتورسیکلت های کاربراتوری و وسایل نقلیه فرسوده و همینطور تقویت ظرفیت کمی و کیفیت سیستم حمل و نقل عمومی.
ادامه دارد...


1403/11/04
12:26:30
5.0 / 5
8
تگهای خبر: اختلال , استاندارد , بهداشت , بیمار
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۸ بعلاوه ۲
روان ما Ravanema
ravanema.ir - حقوق مادی و معنوی سایت روان ما محفوظ است

روان ما

روانشناسی و روانپزشکی